Hengua na Nangore

 

Hengua na Nangore

 

Ami mba konḓonona nu wina twa korokoha oukoto na Injangu Goti Riruako novakwao ovengi tjinene komurari mbwisanewa okutja ovandu weyaNdambi yaHengua. Ozombura ndano nda kapita.

Ovandu imba mbeya, nozongombe zo zonya ozonde, (Ankole/Nkole's cattle), tji mavezu komao nge hapwire kotuu tu twahasivi, (Central Africa). Vari ovanatje wombara Mbemba hiya Ngore naHengua.

Ovandu vevari mbararakana otjiumbu tjomuriro, ooHengua na Ngore varo Vakwatjivi. varara mOnḓonḓu ya Ruzeva (Ugab River), Onḓonḓu ya Kambundu ka Ndovazu orukoto yo Mingwati ndji tona ai mimiṋa. Otjihungu tjo Mukwejuva weya Pera/Muzi/Katenda ya Mwakaamba, indi tji maikahaṋo Mukuruvaro (Brandberg) mokati ihungame ko Muronga wa Atlantic koutokero eyuva ku rihita. Vaza pomuriro, otjiumbu tjozongombe tjandje ingwi omwangu ma vanga okuyaruka kOkaoko.

Omuhoko omunene mbwaza kOmao omanene waAfrika, mbwaenda omuhoko, umwe, woviwana ovingi pekepeke poo womihoko omingi pekepeke, mbwaondja ondjira onde tjinene tji weya nomuhona Kaundja, mba haṋika nomwangu we ai kombanda otjiwana tje atji kazenga, otjiwana tje tjihakwa mokurira ovatonga (Tonga) moukoto waZimbabwe nomahi warwe, nomahi warwe pekepeke, ngandu kooMawi, ovanatje mbo vakazenga, okuhaka uriri, posiya ovandu vaKaundja veya, veya nguno, orutjindo otjirwao ndja nao.

Posiya omuhoko mbwi weri ṱizire pomapu nomazeva wao, omapu wongaro novitjitwa vyo muhoko, nomapu wongamburiro, opu veri ṱizira koure wozombura, movita ovingi mbi varwa kumwe nowana ovingi, pekepeke amave rwire pomaryo, okutja ngahino mave karambo tjaa ave kaundurwa, ngandu ave kuhandura mehi raNgore raKauiju, (Angola), nganda avezu mehi raNgore aveya moukoto wehi ndi, ndeye kurira oraMaendo poo ehi Rautua tjinga ari ohoze yaro, Maendo kari ombara yehi ndi posiya wari ohoze, yehi ndi.

Okutara ehi romoukoto kona kurasana. Maendo ongweye kutara ehi romondivitivi, posiya Maendo kangwari omutenga kako, kweere ovandu ovengi, Ruṱuṱumo rwaNanguze weere wina, okari wari nombunga yovandu ve, mbeere okuye kutara. Posiya nao aavezu kokwara moutko wa Angola posiya okupikira koutokere, kuta konḓonḓu yaKunene. Kweere ovandu ovanahepero wina ooHengua naNgore, ovakuru wina veere ngandu tjivee kumuna omeva woKatoto ngeye kumunika omuatje wao Rijeja waNgore, pondundu yaTjozondjupa.

 Omeva woruharwi rwa Tjozondjupa. Kombunda yanao otjikweya, Ombunga ndji ndjeya pamwe naMaonde okuye kutara ehi rondivitivi. Tjandje nao ovandu mave kondjisiwa omaurumbu mehi raKaoko. Maendo pakaraere ovakwao okutja ehi ewa posiya ozonḓonḓu kazepupu, posiya omao omawa tjinene, omisema okuviri, nu wina rino omaryo nga yenene.

Onongo Jarimbavandu Kaputu watja, tjandje Maendo mahungire ehi ndasana kehi rao raKaoko rozondundu, novivanda nozongoto onḓaa hungire. Atara wina amunu okutja ehi ndino omuheke tjimuna omahi yemwe yaKaoko wina. Otundjindo tjitwekeya mombura yourumbu wehozu otjiputuko, mbwaeta ozombunga koutwa, ozombura zerukwe ombura yozombunga. Nu posiya kavezembire ongaro novitjitwa vyo muhoko, nawina ozoveta zao, kovanatje ovazandu novakazona.

 Ozoveta nḓa azetyewa ovanene, okuza peṱunḓu, pondjuwo pupena omukazendu nomurumendu ondi isanewa okutja eṱunḓu. Azetyewa onganda ndjino 'mundu omunene rive. Oyo ndjino omaṱunḓu pekepeke. Azetyewa otjiwaṋa, tjino 'ozonganda ozengi pekepeke, nambano nḓa orongana azetwapo omundu wozondunge ozombaera, omuna ndjiviro, ombangaṋe wina.

Nu wina omundu ngwa isanewa omunene wao poo omuhona wao, posiya okuza kororowa owo vari nombara Toro wa Mbanjuru. Ngu haṋikana naye ovandu vaToro avei kehi ndisanewa okutja ehi raBuganda (Uganda). Ouvara wa Toro ngamba okuuri konganda ombwa yaMbuende. Ovandu mbeya nguno ngwi tjandje vaza kouvara waToro. Mbari novanene vao ovahona wozonḓu nozongombe.  Avekara nomuhoko kuku wira omihoko pekepeke, owo uzikama momihoko pekepeke. Omuhoko mbwi aukara nomundu ngu meunana wina. Nu omihoko ivivari, omuhoko mbwazikama mbwa wana nomuhoko mbwazika meyanda, mbene yanda rimwe. Nu wina ozombanda nḓasana zeisanewa omuhoko umwe. Ovandu mba ovanene novanane, ombari ovatjevere wouvi momuhoko. Nu ovanane tjive hina ondjeverero movina mbi vetarewa neho enene. Vekara mave hungirwa okutja venana vi. 

 

Riree ovaputurke okuweza nokuṋeṋuna nawina okukwekurura. Ngunda ambi hiya tanaura motjiingirisa.

Uerimanga Tjijombo